Η ΕΘΝΙΚΗ ΤΡΑΓΩΔΙΑ 1920-1949

Γράφει ο Νίκος Μέρτζος

Η περίοδος 1920-1949 υπήρξε σεισμική. Κομβικά γεγονότα εναλλάσσονται πυκνά και συνταρακτικά. Επήλθαν καταιγιστικά όλα μαζί. Θρίαμβοι όπως η Συνθήκη των Σεβρών, η Μικρασιατική Εκστρατεία, το Έπος του Σαράντα και ..
η μαζική Εθνική Αντίσταση εναλλάσσονται αστραπιαία με ανείπωτες συμφορές σαν ανεμοστρόβιλος. Η Μικρασιατική Καταστροφή, η Κατοχή και ο Εμφύλιος οφείλονται στην Εθνικό Διχασμό που σφραγίζει την πορεία των Ελλήνων αφ’ ότου ο ήρωας Αχιλλέας τσακώθηκε με τον Βασιλέα Αγαμέμνονα για μιαν όμορφη δούλη και θυμωμένος εγκατέλειψε το ελληνικό στρατόπεδο μπροστά στην Τροία. Από τότε αλληλοσπαράσσεται ο Ελληνισμός. Ακόμη και κατά την Εθνεγερσία.
Ένα σχεδόν αιώνα μετά το 1821, ο Ελευθέριος Βενιζέλος επιστρέφει από την Γαλλία ως Εθνικός Παράκλητος το 1920. Πετυχαίνει Συνθήκη των Σεβρών. Δημιουργείται «Η Ελλάς των δύο Ηπείρων και των πέντε Θαλασσών». Τα σύνορα της Ελλάδος επεκτείνονται σε απόσταση 30 μόλις χιλιομέτρων από τα τείχη της Βασιλευούσης. Το ένδοξο θωρηκτό «Αβέρωφ» αγκυροβολεί αντίκρυ στην Αγια-Σοφιά. Ελληνικός Στρατός και Ελληνική Διοίκηση στη Σμύρνη και στα περίχωρά της. Αλλά ο Εθνικός Διχασμός είναι εδώ και τα ρημάζει όλα. Ο Λαός καταψηφίζει τον Ελευθέριο Βενιζέλο και επαναφέρει άρρωστο στον θρόνο τον Κωνσταντίνο. Δεκατίζονται όλοι οι βενιζελικοί: κορυφαία ηγετικά στελέχη, σπουδαίοι αξιωματικοί στον μαχόμενο εμπόλεμο Στρατό της Μικράς Ασίας, ακόμη και Ιεράρχες της Εκκλησίας. Παρ’ όλα αυτά το 1921 η Στρατιά Μικράς Ασίας, από νίκη σε νίκη, περνάει τον Σαγγάριο ποταμό, διαβαίνει την Αλμυρά Έρημο και αναμετράται ισοδύναμα με τον Κεμάλ στα ορεινά προπύργια της Άγκυρας. Ωστόσο, το 1922 επέρχεται η Μικρασιατική Καταστροφή και επακολουθεί γενική σφαγή του Μικρασιατικού Ελληνισμού.
Το 1919 στην Κωνσταντινούπολη και στα περίχωρά της, μέχρι τη Θάλασσα του Μαρμαρά, ζούσαν και ευημερούσαν 300.000 Έλληνες και λειτουργούσαν 227 ελληνικά σχολεία εκτός από τις περιώνυμες ανώτερες κι ανώτατες Σχολές. Η Αγορά απ’ άκρη σ’ άκρη στη Μεγάλη Οδό του Πέραν ομιλούσε ελληνικά. Στη Σμύρνη και στην περιοχή της υπήρχαν 150.000 Έλληνες, 79 ελληνικά σχολειά και 19.195 μαθητές. Σε σύνολο 391 βιομηχανιών και βιοτεχνιών οι 344 ανήκαν σ’ Έλληνες. Στην Πόλη και στη Σμύρνη, στον Πόντο και στα δυτικά παράλιά του, στην Καππαδοκία και στην ενδότερη Μικρά Ασία Έλληνες τραπεζίτες, έμποροι και τεχνίτες διακινούσαν κατά μέγα μέρος το εμπόριο, την παραγωγή και το χρήμα της Ανατολής. Μεταξύ 1914-1922 εξοντώνονται 800.000 Έλληνες και 1,2 εκατομμύριο καταφεύγουν πρόσφυγες στην ελεύθερη Ελλάδα. Εντωμεταξύ το 1922 ξεσπάσει στρατιωτικό κίνημα, που εκθρονίζει τον Κωνσταντίνο και εκτελεί τους Έξη.
Μεταξύ 1922-1940 προσφυγιά κι απελπισία. Ανέστιοι οι πρόσφυγες αποδεκατίζονται από πείνα και αρρώστιες. Παρ’ όλα αυτά, και μέσα σ’ αυτά, σε διάστημα των 15 επομένων ετών συντελείται ένα έπος ειρήνης: αποκαθίσταται η προσφυγιά, κερδίζεται από τα έλη ελληνίδα γη και αυξάνεται κατακόρυφα η αγροτική και η βιομηχανική παραγωγή. Οριακό σημείο και ακατάσχετη δύναμη της μείζονος αυτής στρατηγικής καμπής υπήρξε ασφαλώς και παραμένει η Μικρασιατική Καταστροφή. Αποδεικνύεται Ολική Αναστροφή που προσδιόρισε βαθιές πτυχές της τωρινής συλλογικής κι ατομικής ζωής μας. Από εκεί έρχονται ακόμη και καθοριστικά στοιχεία της εθνικής μας ψυχολογίας όπως π.χ. η ακατάσχετη νοσταλγία της καθ’ ημάς Ανατολής, το μέλος κι η σαγήνη της λαϊκής μας μουσικής, η έλξη του ριζοσπαστικού συνδικαλισμού και του επαναστατικού κομμουνιστικού κινήματος, το βίωμα των Χαμένων Πατρίδων σε εκατοντάδες τοπωνύμια κ.α.
Ταυτόχρονα ο Ελληνισμός διχάζεται αενάως και αιφνιδιάζεται αενάως από τις εγγενείς του αδυναμίες. Σε διάστημα 14 ετών, μεταξύ 1922-1936, επικρατούν τέσσερις δικτάτορες: 1922 Νικόλαος Πλαστήρας, 1925 Θεόδωρος Πάγκαλος, 1926 και 1935 Γεώργιος Κονδύλης, 1936 Ιωάννης Μεταξάς. Μεταξύ 1922-1944 εκδηλώνονται δέκα στρατιωτικά κινήματα και πραξικοπήματα, μισά επιτυχή και μισά ανεπιτυχή τα έτη 1922, 1923, 1925, 1926, 1933, 1935, 1944. Μεταξύ 1920-1947 συμβαίνουν δύο εκθρονίσεις, τρεις παλινορθώσεις και δύο θάνατοι Βασιλέων. Επίσης δύο Πρόεδροι Δημοκρατίας.
Παρ’ όλα αυτά και μέσα σε όλα αυτά λάμπει ξαφνικά το Έπος του 1940-41. Μια παγκόσμια αστραπή θαμπώνει την Οικουμένη. Αυτός ο θανάσιμα λαβωμένος και βαθύτατα διχασμένος, σχεδόν ρακένδυτος, ελληνικός Λαός χυμάει ενωμένος μέσα στη φωτιά και νικά. Κατάμονη η Ελλάδα είναι η μόνη χώρα στην Ευρώπη που αντιστέκεται αποφασιστικά στην Ιταλία και την Γερμανία που ήδη είναι πανίσχυρες νικήτριες Αυτοκρατορίες, κυρίαρχες όλης της Ευρώπης. Επακολουθεί η τραγωδία υπό την Κατοχή της Γερμανίας, της Ιταλίας και της Βουλγαρίας το 1941-44: Λιμοκτονία και γενοκτονία του ελληνικού Λαού, μαζικοί τυφεκισμοί και εμπρησμοί, αλλεπάλληλα ολοκαυτώματα. Μέσα σ’ όλα τα φρικτά δεινά, ωστόσο, επική Εθνική Αντίσταση, η σκληρότερη και φονικότερη σ’ ολόκληρη την Ευρώπη.
Τον Οκτώβριο 1944 έρχεται η απελευθέρωση και νίκη. Η Ελλάδα ματωμένη στο πλευρό των νικητών δικαιούται το μερίδιό της αλλά θραύει το νικηφόρο ξίφος της: αργά αλλά σταθερά βυθίζεται στον Εμφύλιο. Αμέσως το 1944 ξεσπούν Δεκεμβριανά στην Αθήνα. Οι Έλληνες σκοτώνονται μεταξύ τους και, μετά ένα αμφίβολο σκοτεινό διάλειμμα, θα συνεχίσουν μέχρι και το 1949.
Ο Εμφύλιος πόλεμος το 1946-1949 ολοκληρώνει την πλήρη καταστροφή της χώρας, που είχε ερειπωθεί ήδη κατά την Κατοχή. Πέφτει ο ανθός του Γένους. Είναι τρομακτικός ο φόρος του αίματος και των απωλειών που πληρώνει ο Ελληνισμός.
Η πολεμική περίοδος 1940-1944 προκαλεί τις εξής απώλειες: * 475.000 νεκροί στον πόλεμο και στην Εθνική Αντίσταση, στη λιμοκτονία και στη βουλγαρική γενοκτονία, στα ολοκαυτώματα και στο εκτελεστικό απόσπασμα. * 57.000 Εβραίοι αδελφοί μας -οι 48.000 Θεσσαλονικείς- στα κρεματόρια. * 1.200.000 άστεγοι, * 3.000 πόλεις, κώμες και χωριά επλήγησαν βαριά ή κατεστράφησαν. * Ερείπια ένα στα τέσσερα κτίρια της χώρας. Κατεστράφησαν: * το 74,5% του εμπορικού στόλου: 434 καράβια, * το 42,6% των ζώων εργασίας: 855.000 άλογα, μουλάρια και βόδια, * το 53% της κτηνοτροφίας, * το 65% του τροχαίου υλικού:11.300 οχήματα, * το 93,5% των σιδηροδρόμων, * το 90% των γεφυρών, * το 25% των δασών, * το 22% των αρδευτικών έργων της Μακεδονίας. Με δείκτη 100 το 1939 η βιομηχανική παραγωγή του 1946 βρέθηκε στο 53. Αλλά η συμφορά αυτή δεν στάθηκε αρκετή. Επακολουθεί αμέσως ο Εμφύλιος: * 54.000 Έλληνες νεκροί εκατέρωθεν των ελληνικών γραμμών, * 28.000 Ελληνόπουλα εκπατρίζονται διά της βίας, * 60 έως 70.000 ηττημένοι διασκορπίζονται πρόσφυγες στο ανατολικό μπλοκ, * εκατοντάδες χωριά καταστρέφονται κι άλλα εκκενώνονται διά της βίας, * δεκάδες χιλιάδες ανέστιοι χωρικοί καταφεύγουν στις πόλεις, * χιλιάδες εξόριστοι και φυλακισμένοι, * ανυπολόγιστες υλικές καταστροφές.
Κάποιος οφείλει να τα διδάξει όλα αυτά στις νεότερες γενεές. Είναι οδηγός.

Ν.Ι.Μέρτζος