Το καφέ της επιστήμης σας περιμένει στη Θεσσαλονίκη

Το Ινστιτούτο Εφαρμοσμένων Βιοεπιστημών (ΙΝΕΒ) του Εθνικού Κέντρου Έρευνας και Τεχνολογικής Ανάπτυξης (ΕΚΕΤΑ) μαζί με το Γαλλικό Ινστιτούτο Θεσσαλονίκης, το Βρετανικό Συμβούλιο και το ΝΟΗΣΙΣ, συνεχίζουν τις συναντήσεις στο «Καφέ της Επιστήμης». Σήμερα Δευτέρα 2 Μαρτίου στις 6.30 το απόγευμα, στο ....
φιλόξενο χώρο του καφέ του Γαλλικού Ινστιτούτου (λεωφόρος Στρατού 2), όσοι επιθυμούν, πίνοντας τον καφέ τους, μπορούν να παρακολουθήσουν ένα επιστημονικό θέμα με τίτλο «Πληροφορική και συμπεριφορά: το παράδειγμα των διαταραχών της όρεξης ».

Η χρήση σύγχρονων τεχνολογιών πληροφορικής για την τροποποίηση της συμπεριφοράς είναι ένα νέο εργαλείο για την κλινική πράξη της ψυχοθεραπείας.

Οι διαταραχές πρόσληψης τροφής συγκεντρώνουν αυξανόμενο ενδιαφέρον, καθώς όλο και μεγαλύτερος αριθμός ανθρώπων και κυρίως γυναικών παρουσιάζει προβλήματα στη συμπεριφορά που σχετίζεται με το φαγητό. Ως διαταραχή πρόσληψης τροφής ορίζεται μια επίμονη διαταραχή, η οποία έχει στόχο τον έλεγχο του βάρους, γεγονός που επηρεάζει σημαντικά τη σωματική υγεία ή την ψυχοκοινωνική λειτουργικότητα του ατόμου.

Τα πιο γνωστά κλινικά σύνδρομα των διαταραχών πρόσληψης τροφής είναι η ψυχογενής ανορεξία, η ψυχογενής βουλιμία και η καταναγκαστική υπερφαγία ή τσιμπολόγημα.

«Η θεραπευτική αντιμετώπιση στο πλαίσιο της γνωστικής συμπεριφορικής ψυχοθεραπείας χρησιμοποιεί τεχνικές όπως η καταγραφή ημερολογίου για την ποσότητα τροφής που καταναλώνει το άτομο, την ώρα, τις συνθήκες που έφαγε, την παρούσα συναισθηματική κατάσταση, τον έλεγχο ερεθίσματος μέσω ενός καταλόγου αγοράς τροφίμων μη παχυντικών, την εκπαίδευση στις διατροφικές συνήθειες και στις θερμίδες.

Σε κάθε ψυχοθεραπευτή που εργάζεται με διαταραχές πρόσληψης τροφής θα ενδιέφερε να έχει στη διάθεσή του εργαλεία καταγραφής της συναισθηματικής κατάστασης, αλλά και πιο σύνθετα εργαλεία που θα βοηθούσαν στην τροποποίηση γνωστικών στρεβλώσεων που αφορούν την κακή εικόνα του σώματος που φαίνεται να έχουν τα άτομα με διαταραχές πρόσληψης τροφής», θα αναφέρει ο Παναγιώτης Νικηφορίδης, κλινικός ψυχολόγος –ψυχοθεραπευτής.

Τα εργαλεία της πληροφορικής που χρησιμοποιούνται συχνότερα σε παρεμβάσεις συμπεριφορικής πληροφορικής είναι διάφοροι αισθητήρες, συσκευές ειδικής χρήσης με υπολογιστικές δυνατότητες, καθώς και εφαρμογές λογισμικού (συνηθέστερα δικτυακές ή για έξυπνα κινητά τηλέφωνα ή ταμπλέτες), οι οποίες βοηθούν τους χρήστες να καταγράψουν και σε δεύτερο επίπεδο να τροποποιήσουν τη συμπεριφορά τους.

Οι εφαρμογές λογισμικού εστιάζουν σε μία ή περισσότερες πτυχές της συμπεριφοράς του χρήστη. Για παράδειγμα στη διατροφική συμπεριφορά μπορεί να είναι ο αριθμός και το πρόγραμμα των γευμάτων και οι συνολικές θερμίδες που προσλαμβάνονται ημερησίως. Εκτός από τις εφαρμογές λογισμικού, υπάρχουν και συσκευές ειδικής χρήσης, οι οποίες σχεδιάστηκαν για την παρακολούθηση και την τροποποίηση ορισμένων πτυχών της συμπεριφοράς της διατροφής. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί το έξυπνο πιρούνι HAPIfork, ένα εμπορικό προϊόν που στοχεύει στον έλεγχο της ταχύτητας πρόσληψης τροφής στη διάρκεια ενός γεύματος.

Πρόκειται για ένα λειτουργικό πιρούνι, εξοπλισμένο με ηλεκτρονικό αισθητήρα, ο οποίος αντιλαμβάνεται πότε ο χρήστης τοποθετεί το πιρούνι στο στόμα του. Με τη χρήση του αισθητήρα το HAPIfork καταγράφει ορισμένα στοιχεία π.χ. το χρόνο ολοκλήρωσης του γεύματος, το πλήθος των μπουκιών ανά λεπτό, καθώς και το χρονικό διάστημα μεταξύ δύο μπουκιών. Επιπλέον, η συσκευή έχει την ικανότητα να ειδοποιεί τον χρήστη μέσω δόνησης, αλλά και οπτικά (μέσω λυχνιών LED) όταν διαπιστωθεί ότι τρώει πολύ γρήγορα. Μ΄ αυτήν την ανατροφοδότηση το HAPIfork προσπαθεί να αποθαρρύνει τις μεγάλες ταχύτητες πρόσληψης τροφής από τον χρήστη, ώστε να τροποποιήσει τη διατροφική του συμπεριφορά. Η συσκευή μπορεί να συνδεθεί με τον προσωπικό υπολογιστή ή το έξυπνο κινητό τηλέφωνο του χρήστη με στόχο την καλύτερη οπτικοποίηση των δεδομένων που συλλέγονται από τον αισθητήρα.

Στο ερευνητικό πρόγραμμα SPLENDID (Personalised Guide for Eating and Activity Behaviour for the Prevention of Obesity and Eating Disorders) θα αναφερθεί ο Χρήστος Μαραμής, μεταδιδακτορικός ερευνητής του εργαστηρίου ιατρικής πληροφορικής του ΑΠΘ και του εργαστηρίου πληροφορικής βιο-δεδομένων μεγάλης κλίμακας του INEB/EKETA. Το πρόγραμμα ξεκίνησε τον Οκτώβριο του 2013 είναι τριετούς διάρκειας, χρηματοδοτούμενο από την Ε.Ε., στο οποίο συμμετέχει το ΑΠΘ. Στόχος του προγράμματος είναι να αναπτύξει μια πρότυπη παρέμβαση πρόληψης της παχυσαρκίας και των διατροφικών διαταραχών σε νεαρό πληθυσμό μέσω τροποποίησης της συμπεριφοράς διατροφής και άσκησης.

«Η επέμβαση την οποία επιδιώκει να αναπτύξει στοχεύει στην παρακολούθηση και εν συνεχεία στη μακροπρόθεσμη τροποποίηση του τρόπου με τον οποίο τρέφονται και ασκούνται νεαροί υγιείς άνθρωποι, οι οποίοι χαρακτηρίζονται από ρίσκο για παχυσαρκία ή διατροφικές διαταραχές (π.χ., νευρική ανορεξία). Η παρακολούθηση της συμπεριφοράς διατροφής και άσκησης των χρηστών θα πραγματοποιηθεί τόσο με χρήση υποκειμενικής πληροφορίας που εισάγεται από το χρήστη στο σύστημα μέσω της εφαρμογής λογισμικού όσο και – κατά κύριο λόγο – με χρήση 3 αισθητήρων. Πρόκειται για μια ζυγαριά φαγητού που ονομάζεται Mandometer (εμπορικό προϊόν) για τη μέτρηση του βάρους του φαγητού που καταναλώνεται από το χρήστη σε ένα γεύμα, μία φορητή συσκευή αποτελούμενη από επιταχυνσιόμετρο το οποίο προσαρμόζεται στα υποδήματα του χρήστη, ώστε να καταγράψει τα βήματά του για την αποτίμηση της φυσικής δραστηριότητάς του και από ένα πρότυπο φορητό αισθητήρα μάσησης, ο οποίος αναπτύσσεται στο πλαίσιο του προγράμματος.

Οι μετρήσεις που συλλέγονται από τους αισθητήρες μεταδίδονται στο κινητό του χρήστη. Το κινητό επικοινωνεί επίσης με έναν κεντρικό υπολογιστή (εξυπηρετητή) ο οποίος με τη βοήθεια πρότυπων αλγορίθμων αποτιμά το ρίσκο του χρήστη για παχυσαρκία ή διατροφικές διαταραχές, καθώς επίσης και το κατά πόσο οι στοχευόμενες συμπεριφορές του χρήστη βελτιώνονται ή επιδεινώνονται. Η εφαρμογή λογισμικού που θα αναπτυχθεί για το κινητό τηλέφωνο κατέχει κεντρικό ρόλο στην παρέμβαση που σχεδιάζεται, καθώς εκτός από τη συλλογή των δεδομένων από τους αισθητήρες, της υποκειμενικής πληροφορίας του χρήστη, της επικοινωνίας με τον εξυπηρετητή, αναλαμβάνει να καθοδηγήσει τον χρήστη προς μία πιο ασφαλή συμπεριφορά διατροφής και άσκησης προσωπικά. Η εφαρμογή λογισμικού δίνει στον χρήστη τη δυνατότητα να παρακολουθήσει ανά πάσα στιγμή την απόδοσή του αναφορικά με τους στόχους (πόσο κοντά ή μακριά βρίσκεται από την επίτευξή τους) μέσω ενός φιλικού δια-δραστικού περιβάλλοντος. Επιπλέον εμψυχώνει τον χρήστη με μηνύματα όταν θεωρήσει ότι αυτό είναι απαραίτητο», θα αναφέρει ο κύριος Χρήστος Μαραμής.

Να σημειωθεί ότι η παρέμβαση του προγράμματος SPLENDID απευθύνεται σε δύο κατηγορίες χρηστών.

1. Σε ανήλικους μαθητές που βρίσκονται σε ρίσκο παχυσαρκίας ή διατροφικών διαταραχών, γεγονός που αξιολογείται σε πρώτη φάση μέσω ενός γεύματος στο σχολικό τους περιβάλλον με χρήση του Mandometer.

2. Σε νεαρούς ενήλικες ευαισθητοποιημένους με το βάρος τους. Η παρέμβαση για τους χρήστες αυτούς είναι ουσιαστικά η ίδια με των ανήλικων μαθητών με την παράλειψη του γεύματος στο σχολείο.

Η αποτελεσματικότητα της παρέμβασης που αναπτύσσεται πρόκειται να αξιολογηθεί στο πλαίσιο του προγράμματος μέσω δύο πιλοτικών μελετών, οι οποίες θα πραγματοποιηθούν στη Σουηδία και την Ολλανδία για την πρώτη και τη δεύτερη κατηγορία χρηστών αντίστοιχα.