ξεσηκώσουν τον αγροτικό χριστιανικό πληθυσμό με το ψευδές σύνθημα Македонија на Македонците (Μακεντόνια να Μακεντόντσιτε = «Η Μακεδονία στους Μακεδόνες»).
Ανατίναξαν δύο τηλεγραφικούς στύλους, ξήλωσαν λίγα μέτρα σιδηροδρομικής γραμμής, εισήλθαν για λίγο σε ορισμένα χωριά και μετά εξαφανίσθηκαν αφήνοντας τον τακτικό τουρκικό στρατό να ξεσπάσει σε αθώους.
Θύματα της οθωμανικής εκδικήσεως ήσαν τρεις βλαχόφωνες ελληνικές κωμοπόλεις. Το Κρούσοβο, που ανήκει σήμερα στα Σκόπια, η Κλεισούρα και το Νυμφαίο στη Δυτική Μακεδονία. Η εξέλιξη αυτή αφ’ ενός μεν ξεσκέπασε τα σχέδια των κομιταζήδων, ότι ουσιαστικά ενδιαφέρονταν για τη Μεγάλη Βουλγαρία, αφ’ ετέρου δε αφύπνισε διπλωμάτες, στρατιωτικούς και εθελοντές στην ελεύθερη Ελλάδα. Η ένοπλη φάση του Μακεδονικού Αγώνα κορυφώθηκε από το 1903 έως το 1908 με σημαντικές επιτυχίες του Ελληνισμού.
Η εξέγερση του Ίλιντεν είχε ανθελληνική στόχευση, έγινε με όραμα τη Μεγάλη Βουλγαρία και οποιαδήποτε συμπερίληψή της στο όνομα των Σκοπίων θα υπενθυμίζει τον χάρτη του βουλγαρικού εθνικισμού που περιλάμβανε τη Θεσσαλονίκη και όλη τη Μακεδονία.
Η εξέγερση του Ίλιντεν αξίζει να μελετάται και σήμερα για δύο κυρίως λόγους:
Πρώτον, διότι έχουν δημοσιευθεί από το Μουσείο Μακεδονικού Αγώνος οι εκθέσεις των Προξένων των Ευρωπαϊκών Δυνάμεων. Στα κείμενα αυτά, που εστάλησαν το 1903 από τη Θεσσαλονίκη προς τις ευρωπαϊκές κυβερνήσεις, οι Πρόξενοι πουθενά δεν ομιλούν για «Μακεδονικό Ἐθνος». Η σύγκρουση ήταν μεταξύ Ελλήνων και Βουλγάρων κάτω από το βλέμμα των Οθωμανών που κατείχαν τότε τη Μακεδονία.
Το «Μακεδονικό Έθνος» κατασκευάσθηκε το 1944 από τον Τίτο.
Δεύτερον, διότι από την κατασκευή του τεχνητού «Μακεδονικού Έθνους» το 1944 μέχρι πέρσυ (2017) ο εορτασμός της επετείου δίχαζε Σκοπιανούς και Βουλγάρους. Οι Σκοπιανοί θεωρούν τους ηγέτες των εξεγερθέντων ως «Μακεδόνες», ενώ οι Βούλγαροι τους θεωρούν Βουλγάρους και ήρωες της εθνικής αφύπνισης του λαού τους.
Κ.Χ.
